هاوین هنر/ فاطمه دوست زاده
نشست پژوهشی بررسی دوتار ابداعی جمشید ولی‌نژاد، نوازنده برجسته موسیقی مقامی، روز ۱۳ بهمن در خانه موسیقی ایران برگزار شد.
این نشست، با حضور و سخنرانی محمدرضا درویشی آهنگساز و پژوهشگر برجسته موسیقی، حمیدرضا نوربخش مدیرعامل خانه موسیقی ایران و جمعی از اساتید موسیقی برگزار و به بررسی ویژگی‌های این ساز جدید پرداخته شد.
جمشید ولی‌نژاد، نوازنده، خواننده و سازنده برجسته دوتار، در ۲ شهریور ۱۳۴۹ در روستای حصار پهلوانلو گلیان شیروان در خانواده‌ای هنرمند چشم به جهان گشود. او از کودکی تحت تأثیر پدربزرگ و برادرانش، حسین بخشی، موسی‌الرضا و سلیمان ولی‌نژاد، به موسیقی مقامی علاقه‌مند شد و در این زمینه به کسب تجربه پرداخت.
پس از پایان دوران سربازی در سال ۱۳۷۰ در شهر اسفراین سکونت گزید و فعالیت حرفه‌ای خود را به عنوان نوازنده و خواننده موسیقی مقامی آغاز کرد. در طول سال‌های فعالیت خود، در مجالس بسیاری به اجرا پرداخته و با اساتید برجسته و بنام موسیقی مقامی خراسان شمالی همکاری داشته است. در کارنامه کاری ولی‌نژاد آموزش و پرورش علاقه‌مندان به موسیقی مقامی جایگاه ویژه‌ای دارد؛ وی تاکنون به تربیت بیش از ۲۹۵۰ هنرجو پرداخته است.
او همچنان به گسترش موسیقی مقامی، آموزش نسل جدید و نوآوری در ساخت سازهای سنتی ادامه می‌دهد.
جمشید ولی‌نژاد پس از هشت سال تلاش، موفق به ساخت سازی جدید با صدادهی متفاوت و امکانات گسترده‌تر شد. این دوتار که «دوتار جمشید» نام گرفته، به گفته وی، قادر است در کنار سازهای جدید اجرا شود و صدای رساتر و پرطنین‌تری دارد. در ادامه، گفت‌وگویی با او درباره این نوآوری انجام داده‌ایم.
▪️ آقای ولی‌نژاد، لطفاً بفرمایید چه نامی برای این ساز انتخاب کرده‌اید و چرا تصمیم به ساخت آن گرفتید؟
با پیشنهاد استاد هوشنگ جاوید و استاد محمدرضا درویشی، نام این ساز را «دوتار جمشید» گذاشتیم و این نام در خانه موسیقی ایران تأیید شد. همیشه دوست داشتم دوتاری بسازم که صدای بلند، شفاف و دلنشینی داشته باشد تا بتواند در کنار سازهای جدید همراهی کند.
▪️ دوتار جدید چه تفاوت‌هایی با دوتار سنتی دارد؟
ساختار کلی آن مشابه دوتار سنتی است؛ کاسه ساز از نظر اندازه متوسط است و دارای ۱۲ پرده و دو سیم است. اما تفاوت اصلی در صفحه رویی آن است؛ در این دوتار، بخش عمده‌ای از صفحه رویی با پوست پوشیده شده و روی آن یک قطعه چوب پهن دایره‌ای‌شکل قرار گرفته که خرک روی آن قرار دارد. این طراحی باعث شده که صدا پرطنین‌تر و رساتر باشد.
▪️ آیا این تغییرات بر نوازندگی و تکنیک‌های اجرا تأثیرگذار است؟
بله، این دوتار می‌تواند کوک‌های بالاتری را تحمل کند و برای خوانندگان با هر صدایی مناسب باشد. همچنین، به دلیل طراحی خاص، نوازنده می‌تواند نوانس‌های بیشتری ایجاد کند و صدا به‌خوبی در سالن‌های بزرگ‌تر شنیده شود.
▪️ چه مشکلاتی در دوتار سنتی وجود داشت که باعث شد شما به فکر این نوآوری بیفتید؟
دوتار سنتی صدای لطیف و دلنشینی دارد، اما ممکن است در برخی اجراهای گروهی به دلیل حجم صدای پایین، کمتر شنیده شود. من می‌خواستم سازی بسازم که علاوه بر حفظ اصالت، صدای قوی‌تری داشته باشد و در ارکسترهای موسیقی مقامی جایگاه بهتری پیدا کند.
▪️طراحی و ساخت این ساز چقدر زمان برد؟
حدود هشت سال روی این ایده کار کردم و بارها با طراحی‌ها و اندازه‌های مختلف آن را ساختم، اما نتیجه دلخواهم حاصل نمی‌شد. اما با پشتکار ادامه دادم تا بالاخره به این نتیجه رسیدم که حالا کاملاً رضایت بخش است.
▪️ آیا این دوتار جدید قابلیت تولید انبوه دارد؟
بله، با همکاری دیگر سازندگان، پژوهشگران موسیقی و مسئولان این ساز می‌تواند در تعداد بیشتر تولید شود. من آماده‌ام که دانش و تجربه‌ام را در اختیار همکاران قرار دهم تا این دوتار در سطح وسیع‌تری در اختیار هنرمندان قرار بگیرد.
▪️ چه بازخوردی از اساتید موسیقی دریافت کردید؟
اساتید بزرگی مانند محمدرضا درویشی و هوشنگ جاوید این ساز را امتحان و از کیفیت صدای آن ابراز رضایت کردند. در این نشست، چندین نوازنده با کوک‌های مختلف روی آن نواختند و کیفیت و حجم صدای آن مورد پسند ایشان قرار گرفت. همچنین استاد حسین بخشی و مهدی رستمی نیز واکنش بسیار دلگرم کننده‌ای به این ساز داشتند.
▪️ آیا قصد دارید این ساز را به صورت بین‌المللی معرفی کنید؟
قطعاً. با همکاری پژوهشگران موسیقی مقامی، امیدوارم بتوانیم «دوتار جمشید» را در جشنواره‌های بین‌المللی معرفی کنیم و به گوش علاقه‌مندان موسیقی سنتی و مقامی در سراسر جهان برسانیم.
در پایان، لازم می دانم از پدربزرگم داوودعلی بخشی و پدرم سلطان‌رضا بخشی، که از کودکی مرا با این ساز و این موسیقی آشنا کردند؛ یاد کنم. امیدوارم که «دوتار جمشید» بتواند سهمی در حفظ و گسترش موسیقی مقامی داشته باشد.
در این نشست مجمدرضا درویشی جمشید ولی‌نژاد را بخشی تمام عیاری دانست که میراث‌دار به حق نسل گذشته خود و جانشینی مناسب در حوزه آموزش است و از ابداع دوتار جمشید ابراز خرسندی کرد.
این نشست که با استقبال اساتید و علاقه‌مندان موسیقی همراه شد، گامی در جهت معرفی نوآوری‌های موسیقی مقامی ایران بود و نشان داد که سنت و نوآوری می‌توانند در کنار یکدیگر به ارتقای موسیقی کمک کنند.
